Już jest nowy numer

KWARTALNIK HISTORYCZNY nr 1 (2020) Rocznik CXXVII

SPIS TREŚCI

Marian Dygo, Bernard z Clairvaux, heretycy i poganie. Próba interpretacji listu Bernarda w sprawie krucjaty słowiańskiej w 1147 roku

Anna Penkała-Jastrzębska, Mit srebrnej łyżeczki? Przedmioty prestiżowe w szlacheckich inwentarzach majątkowych z ksiąg grodzkich województwa krakowskiego w czasach saskich

Paweł Hanczewski, Edmund Burke o Rzeczypospolitej. W poszukiwaniu wolności i porządku

PRZEGLĄDY — POLEMIKI — MATERIAŁY

Piotr Węcowski, Przedwojenne listy Aleksandra i Ireny Gieysztorów do Marcelego Handelsmana

ARTYKUŁY RECENZYJNE I RECENZJE

Tomasz Hen-Konarski, Splątana historia rosyjskich i ukraińskich ideologii narodowych w najnowszych syntezach Andreasa Kappelera i Serhiia Plokhy’ego

Tomasz Stryjek, Między sarmacją a dyskredytacją. O rzeczowy obraz Ziem Wschodnich II RP

* * *

Gold in der europäischen Heldensage, hrsg. von H. Sahm, W. Heizmann, V. Millet — Jacek Banaszkiewicz

P. Okniński, Narodziny miasta komunalnego. Struktury ustrojowe, ramy przestrzenne i podstawy gospodarcze Krakowa w XIII wieku — Marek Słoń

A. Marzec, Pod rządami nieobecnego monarchy. Królestwo Polskie 1370–1382 — Tomasz Jurek

Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej. W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra, t. 1: Eseje, red. nauk. E. Kizik, S. Kościelak; t. 2: Katalog, red. nauk. P. Paluchowski, A. Larczyńska, M. Płuciennik — Maria Bogucka

M. Salamonik, In Their Majesties’ Service. The Career of Francesco De Gratta (1613–1676) as a Royal Servant and Trader in Gdańsk — Maria Bogucka

J. Kordel, Z Austrią czy z Prusami? Polityka zagraniczna Saksonii 1774–1778 — Dariusz Nawrot

K. Kaźmierska, J. Pałka, Żołnierze ludowego Wojska Polskiego. Historie mówione — Dariusz Jarosz

A. Krakus, No End in Sight. Polish Cinema in the Late Socialist Period — Dorota Skotarczak

IN MEMORIAM

Andrzej Poppe (12 VII 1926 — 31 I 2019) — Adrian Jusupović

Andrzej Kazimierz Banach (14 I 1944 — 7 IV 2019) — Tomasz Pudłocki

KOMUNIKATY

Konkurs im. Profesora Jerzego Michalskiego na najlepszą recenzję naukową z zakresu historii

Sprostowanie od Redakcji „Kwartalnika Historycznego”

LISTY DO REDAKCJI

Sprostowanie — Maciej Janowski

CONTENTS

Wystartował serwis specjalny portalu polskieradio.pl

Rok Leopolda Tyrmanda

Nawiązując do ogłoszonego przez Sejm RP Roku Leopolda Tyrmanda – z okazji 100. rocznicy urodzin i 35. rocznicy śmierci pisarza – portal PolskieRadio.pl przygotował serwis specjalny poświęcony temu znakomitemu twórcy. Tyrmand.polskieradio.pl to barwna, tak jak jej bohater, multimedialna opowieść o legendarnym pisarzu, publicyście, liderze polskiego ruchu jazzowego, ikonie Warszawy lat 50., kontestatorze PRL-owskiej rzeczywistości. 

Serwis Tyrmand.polskieradio.pl podzielony został na pięć głównych części, które obrazują wielowątkowość życia pisarza i rozległość jego artystycznych zainteresowań: „Biografia jak z filmu”, „Kontestator”, „Warszawa”, „Jazz”, „Ameryka”. Każda z tych części to wielogłosowy przewodnik po wybranym temacie, przygotowany zarówno dla osób, które rozpoczynają swoją przygodę z twórczością Tyrmanda, jak też dla znawców i pasjonatów.

– Przyglądamy się uważnie dwóch najważniejszym książkom Tyrmanda: „Dziennikowi 1954” oraz „Złemu”, umieszczając je w kontekście polityczno-społecznego tła epoki. „Zły”, ta bestsellerowa opowieść o „warszawskim Zorro”, to również doskonała okazja do pokazania, jak ważne dla Tyrmanda było jego rodzinne miasto – wyjaśniają twórcy serwisu, którzy przygotowali m.in. mapę Warszawy lat 50., na której nanieśli wybrane miejsca z powieściowej akcji – towarzyszy im dźwiękowa ilustracja w postaci fragmentów zachowanego w archiwum Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa słuchowiska na podstawie „Złego” (do odsłuchania jest również całość tej niezwykłej adaptacji).

O Tyrmandzie opowiadają również osoby, które go znały, czyli m.in. Stefan Kisielewski, Tadeusz Łapicki, Barbara Hoff, Marek Nowakowski i Mary Ellen Tyrmand, czyli trzecia żona artysty. Są też wypowiedzi znawców jego biografii i twórczości. Wśród licznych nagrań wyróżniają się te z udziałem samego Tyrmanda, m.in. z I Festiwalu Muzyki Jazzowej w Sopocie, z Jazz Jamboree ’59, czy zarejestrowane słowa bohatera opowiadającego o swoich zainteresowaniach sportem oraz wspominającego paryskie studia.  

Po raz pierwszy w całości opublikowana została rozmowa Andrzeja Szymańskiego z Leopoldem Tyrmandem na temat historii jazzu w Europie i w Polsce. Wywiad – nagrany w październiku 1963 roku – nigdy dotąd nie był emitowany w pełnej wersji.

Przypomniane zostały również ostatnie wywiady przeprowadzone z pisarzem na dwa miesiące przed śmiercią: jazzowa rozmowa Pawła Brodowskiego oraz obszerny komentarz Tyrmanda do własnej twórczości widzianej po latach, jaki ukazał się na antenie Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa.

Mozaikę głosów Tyrmanda i o Tyrmandzie uzupełniają radiowe nagrania książek pisarza: obszerne fragmenty „Wędrówek i myśli porucznika Stukułki", „Dziennika 1954”, „Życia towarzyskiego i uczuciowego”, wspomniana już adaptacja „Złego”.

Całość ilustrują liczne fotografie pochodzące z archiwum rodzinnego Mary Ellen Tyrmand oraz ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Więcej na: tyrmand.polskieradio.pl

Pod patronatem Wójta Gminy Tokarnia

XI Ogólnopolski Konkurs Poetycki „O kwiat Dziewięćsiła”, Skomielna Czarna 2020

1. Konkurs organizuje Stowarzyszenie Radia Ain Karim Dobra Fala w Skomielnej Czarnej (gmina Tokarnia, pow. myślenicki, woj. małopolskie).

2. Konkurs ma charakter otwarty i skierowany jest do autorów niezrzeszonych jak również zrzeszonych w związkach twórczych oraz bez podziału na autorów przed debiutem i po debiucie. Uczestnik konkursu musi mieć ukończone 18 lat.

3. Warunkiem uczestnictwa w konkursie jest nadesłanie zestawu trzech wierszy o tematyce dowolnej w czterech egzemplarzach wydruku komputerowego, formatu A4.

Łączna objętość zestawu wierszy nie może przekraczać trzech stron wydruku. Rękopisy nie będą oceniane.

4. W konkursie nie mogą brać udziału autorzy, którzy byli nagradzani lub wyróżniani w poprzednich trzech edycjach konkursowych (2017-2019).

5. Każdy uczestnik konkursu, do obowiązkowego zestawu trzech wierszy o tematyce dowolnej, może dodatkowo dołączyć jeszcze jeden wiersz o tematyce górskiej (w czterech egzemplarzach) w kategorii, O nagrodę Wójta Gminy Tokarnia. Wiersze w tej kategorii będą oceniane oddzielnie.

6. Utwory nadsyłane na konkurs nie mogą być wcześniej nigdzie publikowane ani nagradzane w innych konkursach. Uczestnik konkursu może nadesłać tylko jeden zestaw wierszy w kategorii obowiązkowej oraz wg uznania jeden wiersz w kategorii dodatkowej. W sumie można przysłać maksymalnie 3 (obowiązkowo) + 1 wiersz (nieobowiązkowo), wszystkie w czterech egzemplarzach.

7. Wiersze muszą być podpisane godłem słownym (pseudonimem). Takim samym godłem należy opatrzyć dołączoną do nich zaklejoną kopertę, zawierającą na kartce obowiązkowo następujące dane autora (imię i nazwisko, dokładna data urodzenia(dzień, miesiąc, rok), dokładny adres, telefon, e-mail).

8. Prace konkursowe należy nadsyłać do 30 VI 2020 r.,decyduje data wpłynięcia na adres: Adam Kotoniak, 32-437 Skomielna Czarna 444, z dopiskiem na kopercie: „Konkurs Poetycki”. Na kopercie nie wolno umieszczać nazwiska i adresu zwrotnego nadawcy (uczestnika konkursu).

9. Oceny prac konkursowych dokona jury powołane przez Organizatora.

10. Wiersze autorów podpisane imieniem i nazwiskiem nie będą podlegać ocenie jury.

Wiersze osób poniżej 18. roku życia nie będą oceniane. Uprasza się o dokładne przeczytanie regulaminu. Prace niespełniające wszystkich wymogów regulaminu nie będą oceniane.

11. Organizator nie zwraca nadesłanych tekstów.

12. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpi 10 października 2020 roku. O wynikach konkursu laureaci zostaną powiadomieni telefonicznie lub pocztą elektroniczną. Laureaci konkursu otrzymają okolicznościowe dyplomy.

Po ogłoszeniu wyników konkursu, laureaci mogą być poproszeni o przesłanie nagrodzonych i wyróżnionych wierszy pocztą elektroniczną do Organizatora. Ułatwi to pracę nad redakcją tomiku pokonkursowego (przewidzianego na 2021 rok). Uroczyste podsumowanie konkursu będzie zależne od sytuacji epidemiologicznej w kraju.

13. Organizator zastrzega sobie prawo do publikacji nagrodzonych i wyróżnionych wierszy w tomiku pokonkursowym (wydawanym co trzy lata) oraz w lokalnych mediach bez dodatkowej zgody autorów oraz bez honorarium autorskiego.

14. Zgłoszenie zestawów wierszy do udziału w konkursie oznacza akceptację regulaminu.

Nominacje do Nagrody Literackiej GDYNIA 2020

Nagroda Literacka GDYNIA 2020

Rekordowo dużo – bo aż 537 książek – zgłoszono w tym roku do Nagrody Literackiej GDYNIA. Jeszcze nigdy w 15-letniej historii Nagrody tyle tytułów nie ubiegało się o Literackie Kostki. Spośród nadesłanych zgłoszeń Kapituła wybrała 20 książek, po pięć w każdej z czterech kategorii: eseistyka, poezja, proza, przekład na język polski. Ze względu na pandemię koronawirusa SARS-CoV-2 nominacje zostały ogłoszone w mediach społecznościowych oraz na stronie Nagrody.

ESEJ:

Michał Milczarek, Donikąd. Podróże na skraj Rosji, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2019.

Paweł Piotr Reszka, Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2019.

Agata Sikora, Wolność, równość, przemoc. Czego nie chcemy sobie powiedzieć, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2019.

Paweł Sitkiewicz, Gorączka filmowa. Kinomania w międzywojennej Polsce, Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2019.

Urszula Zajączkowska, Patyki, badyle, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2019.

POEZJA:

Tomasz Bąk, Bailout, Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań 2019.

Konrad Góra, Kalendarz majów, Biuro Literackie, Stronie Śląskie 2019.

Monika Lubińska, Nareszcie możemy się zjadać, Dom Literatury w Łodzi, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich Oddział w Łodzi, Łódź 2019.

Marcin Mokry, Świergot, Fundacja na Rzecz Kultury i Edukacji im. Tymoteusza Karpowicza, Wrocław 2019.

Joanna Oparek, Mocne skóry, białe płótna, Instytut Mikołowski, Mikołów 2019.

PROZA:

Barbara Klicka, Zdrój, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2019.

Dorota Kotas, Pustostany, Wydawnictwo Niebieska Studnia, Warszawa 2019.

Katarzyna Michalczak, Klub snów, Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2019.

Wojciech Nowicki, Cieśniny, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2019.

Radek Rak, Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli, Wydawnictwo Powergraph, Warszawa 2019.

PRZEKŁAD:

Wawrzyniec Brzozowski, autor oryginału Marcel Proust, W poszukiwaniu utraconego czasu. W cieniu rozkwitających dziewcząt, Wydawnictwo Officyna, Łódź 2019.

Leszek Engelking, autor oryginału Jaroslav Seifert, Księga pocałunków, Wydawnictwo Officyna, Łódź 2019.

Grzegorz Franczak, autor oryginału Giuseppe Ungaretti, Radość katastrof, Wydawnictwo Lokator, Kraków 2019.

Beata Kubiak Ho-Chi, autor oryginału Yukio Mishima, Wyznanie maski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2019.

Piotr Sommer, autor oryginału Charles Reznikoff, Co robisz na naszej ulicy, Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań 2019.

Gala Finałowa – ogłoszenie laureatów: 28 sierpnia 2020, Muzeum Emigracji

Zmarł Andrzej Bartyński

Zmarł Andrzej Bartyński, polski poeta, członek Związku Literatów Polskich. Urodził się we Lwowie 25 maja 1934 roku. Przez ponad ćwierćwiecze pełnił funkcję prezesa Zarządu Dolnośląskiego Oddziału ZLP. Założyciel i prezes Klubu Inteligencji Niewidomej RP. W latach 1986-90 pełnił funkcję przewodniczącego Rady Kultury przy Zarządzie Głównym Polskiego Związku Niewidomych. Artysta estradowy, pieśniarz.

W czasie II wojny światowej był zaprzysiężonym, małoletnim żołnierzem Armii Krajowej (pseudonim Orlik), osadzonym w hitlerowskim więzieniu we Lwowie. W roku 1943 stracił całkowicie wzrok w czasie przesłuchania przez gestapo.

W 1946 roku wyjechał ze Lwowa do Wrocławia. Ukończył Wydział filologii polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1956 roku był współzałożycielem Wrocławskiej Grupy Artystycznej „Dlaczego nie”, skupiającą młodych poetów, prozaików, aktorów i artystów plastyków, a w 1970 roku wraz z poetą i dramaturgiem Henrykiem Gałą założyli teatr słowa i pieśni „Poeci na estradzie”.

Był członkiem wielu stowarzyszeń i organizacji: Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków, Klubu Inteligencji Niewidomej RP, Polskiego Związku Niewidomych, Związku Inwalidów Wojennych (stopień oficerski i patent Weterana Walk o Niepodległość i Wolność Ojczyzny), Związku Ociemniałych Żołnierzy. Był działaczem kultury, społecznikiem, działaczem na rzecz równouprawnienia osób niepełnosprawnych.

Jako poeta debiutował w 1956 roku wierszem „Rapsod o Jesieninie”, opublikowanym we wrocławskim czasopiśmie „Życie Uniwersytetu”. Jego dorobek literacki obejmuje kilkadziesiąt książek.

Za swoją działalność odznaczony wieloma orderami i medalami: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Partyzanckim, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Armii Krajowej, Złotym Medalem „Za Zasługi dla Obronności Kraju”, Srebrnym Medalem „Za Zasługi dla Obronności Kraju”, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem „Pro Memoria”, Srebrnym Medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”, Medalem Zwycięstwa i Wolność, Odznaką „Syn Pułku”. W 2010 roku otrzymał srebrny medal Zasłużony dla Kultury Gloria Artis, a w 2013 roku otrzymał medal Pro Patria i odznakę honorową złotą Zasłużony dla Województwa Dolnośląskiego.

Był wielokrotnym laureatem krajowych festiwali poetyckich, m.in. „Kłodzkiej Wiosny Poetyckiej”. W 1974 roku otrzymał stypendium rządu włoskiego, a w 1979 roku stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki na pobyt w ZSRR. W 1984 roku otrzymał nagrodę Miasta Wrocławia za osiągnięcia literackie. W roku 2001 – był nominowany do międzynarodowej nagrody literackiej Filantrop oraz otrzymał Nagrodę Październikową Wrocławia – Dla Najlepszych, nadaną przez Robotnicze Stowarzyszenie Twórców Kultury. W 2007 roku został laureatem Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie literatury. W roku 2009 otrzymał nagrodę literacką im. Ks. Jana Twardowskiego za najciekawszy tom poezji – Piętnaście dni w Dusznikach a nasz dom w Polanicy. Człowiek Roku 2009 Polskiego Związku Niewidomych.

Za szczególne osiągnięcia w dziedzinie kultury został w listopadzie 2009 roku uhonorowany Nagrodą Marszałka Województwa Dolnośląskiego. Honorowy obywatel miasta Polanica Zdrój. Od 2003 roku pomysłodawca, twórca i współorganizator corocznych międzynarodowych festiwali poezji odbywających się w Polanicy Zdroju „Poeci bez granic”. Po jego rezygnacji z funkcji Prezesa Zarządu członkowie Dolnośląskiego Oddziału ZLP przyznali mu tytuł Honorowego Prezesa DO ZLP.

Od kilku lat był stałym współpracownikiem „Gazety Kulturalnej”...

Zmarł 16 czerwca 2018 roku we Wrocławiu.

Słuchanie

Słuchać uważnie

OD REDAKCJI

Tytuł niniejszego artykułu wstępnego należałoby w gruncie rzeczy zapisać w cudzysłowie – nie dlatego, żeby w ten sposób wyrazić dystans wobec tych słów, lecz dlatego, że można je potraktować jako cytat. Ich angielska wersja, „listening carefully”, rozpoczyna tytuł artykułu¹ dotyczącego tematyki, która pozostaje poza obszarem zainteresowań – a w każdym razie zainteresowań zawodowych – autorów prac zamieszczanych w kwartalniku „Ethos”. Tekst ów przedstawia analizę specyficznych drgań harmonicznych wulkanu Lascar w Chile. Ta specjalistyczna praca z dziedziny wulkanologii „wyłoniła się” z Internetu przypadkiem, podczas poszukiwań informacji potrzebnych przy redagowaniu materiałów do obecnego tomu. Wyszukiwarka umieściła ją wśród pozycji z zakresu nauk humanistycznych i społecznych, dotyczących głównie różnych aspektów komunikacji między ludźmi. W tym kontekście uderzająca wydała się tematyka – a także zasadniczy sens – przedstawionych w artykule badań. Niezależnie od tego, co kierowało autorką, gdy nadawała tak „humanistyczny” tytuł swojej pracy, obraz nasłuchiwania pomruków wulkanu wydaje się wymownie przypominać o doniosłości słuchania – i to słuchania niezwykle uważnego. W tym wypadku słuchanie nie jest związane z porozumiewaniem się, lecz pełni funkcję jeszcze bardziej podstawową, chroni człowieka przed bezpośrednim zagrożeniem fizycznym. „Słuchanie” w tytule tego artykułu ma też sens do pewnego stopnia metaforyczny: częstotliwość drgań wulkanów po¬zostaje poza zasięgiem ludzkiego słuchu, żeby je „usłyszeć”, trzeba ów zmysł niejako wzmocnić za pomocą odpowiedniej aparatury, a ponadto nauczyć się analizować i interpretować jej wskazania. Słuchanie takie zakłada długotrwały i zorganizowany wysiłek. Można powiedzieć, że dzieje ludzkiej cywilizacji i kultury to w istocie historia wysiłku słuchania. (...)

P.M.

___________________

¹ Zob. M. Hellweg, Listening Carefully: Unigue Observations of Harmonie Tremor at Lascar Volcano, Chile, „Annali di Geofisica” 42(1999) nr 3, s. 451-464.