Wywiad Anny Jakubczak

dalEKOwzroczność z Małgorzatą Kulisiewicz 

W literackim świecie znana przede wszystkim z utworów poetyckich, odsłania przed czytelnikami bardziej prozatorskie, wręcz oniryczne oblicze w swojej najnowszej książce DalEkowzroczność. W rozmowie Anny Jakubczak (poetki) i prozatorki Małgorzaty Kulisiewicz.

Anna Jakubczak – Dalekowzroczność to Twój najnowszy zbiór, tym razem opowiadań, co niosą ze sobą historie zebrane w książce?

Małgorzata Kulisiewicz – Co trzeba na wstępie dodać, że opublikowany jest i dostępny razem z kwartalnikiem Poezja Dzisiaj jako 24. tom Biblioteki Poezji Dzisiaj. Jest tam jeszcze załączony tomik poezji Jacka Jaszczyka pomiędzy/between (w języku angielskim i polskim). Dostępne jest to wszystko jeszcze przez trzy miesiące w Empikach, salonach prasowych, m.in. Ruch S.A. I wybranych księgarniach. A potem w bibliotekach, szczególnie krakowskich i warszawskich.

Zdarza się, że twórcy, tak jak Iwaszkiewicz, dobrze czują się w formach prozatorskich i poetyckich. Mam opublikowane trzy książki poetyckie: Inni Bogowie, Kot Wittgensteina i Ciasteczka z ironią. Teraz pracuję nad czwartym pt. Sprzedawcy jaśminu. Zbiór opowiadań DalEKOwzroczność jest pierwszą moją formą prozatorską. Niektóre teksty powstały bardzo dawno, ale nie zestarzały się. Czekały na książkę. Inne są nowe, ale spaja je podobny styl. Z wierszami mają wspólny system wartości, choć są od nich weselsze, pojawia się w nich dużo humoru. Dwa opowiadania zostały docenione i wyróżnione w konkursie prozatorskim Instytutu Literatury.

A.J. – Nie sposób nie zapytać o inspiracje, którymi kierowałaś się podczas ich pisania?

M.K. – Rzeczywiście, literatura zawsze czerpie z otaczającego życia, jakkolwiek byśmy się od tego odżegnywali. Nawet literatura awangardowa, która rzeczywistość szatkuje, miksuje i przetwarza. Zawsze też teksty czerpią z umysłu autora, a autor, tak czy inaczej, jest zanurzony w rzeczywistości. I zawsze jest też subiektywna, bo każdy inaczej tę rzeczywistość widzi i odbiera. Mało tego, to jest właśnie dobre w literaturze, bo nawet gdy jest oplecione literackimi grami z konwencją, z gatunkami, to zachowuje przejmującą niekiedy do głębi prawdziwość.

A.J. – Skupię się jeszcze na tytule. Można interpretować go na wiele sposobów. Skąd pomysł na tytuł i jaki jest jego głównym przekaz? Szczególnie uwagę zwraca wyróżnienie słowa „Eko”.

M.K. – Właśnie, czas przejść do meritum. DalEKOwzroczność to tytuł opowiadania zamykającego tę książkę, jakby puenta zbioru. Optymistyczna. Choć niektóre teksty zawierały sporo mocnych fragmentów: motywów choroby, śmierci, niewyjaśnionej tajemnicy. DalEKOwzroczność jest tekstem o ratowaniu naszej planety, „staruszki Ziemi”. EKO to oczywiście ekologia, jakże teraz modna, ale nie dla mody ten tekst napisałam. Niektóre zjawiska są rzeczywiście przerażające, a to dopiero początek niektórych dewastacji naszego globu. Bardzo mnie to przejmuje i nie powinniśmy się tu kierować pobudkami, czy to polityczna prawa strona, czy lewa. Wszyscy powinni dbać o naszą planetę, tak jak będzie dbał bohater tego opowiadania. Dużo zagrożeń jest tu opisanych. DalEKOwzroczność – bo on i jego przyjaciółka myślą dalekowzrocznie: jak to będzie u przyszłych pokoleń, które będą znosić skutki naszej lekkomyślności. Jak może się zakończyć nasza cywilizacja, nawet bez wojen.

A.J. – Same historie i bohaterowie Twoich opowiadań są dość nietuzinkowi,  skąd zwrot w tym kierunku humoru, ironii i nawet pogranicza snu i jawy?

M.K. – Styl wielu z tych opowiadań można określić nawet jako groteskę. Wychowałam się na Mrożku i Gombrowiczu, jak z resztą chyba całe moje pokolenie (urodzeni w latach 60-tych). Uwielbiałam ten typ humoru, gdy pisałam te opowiadania. Oniryczność może też pochodzić nie tylko z rodzaju percepcji i mojej osobowości, ale i z tysięcy obejrzanych filmów. Uwielbiam Saurę, Weira, twórców kina onirycznego. Jestem z wykształcenia filmoznawczynią i polonistką. Myślę, że to też miało wpływ. A bohaterowie? Tu jest ten wpływ tzw. „życia”, o którym mówiłyśmy. Mój bohater to typowy inteligent, bo takich ludzi spotykałam, wśród takich się wychowałam. Bohater opowiadań to często współczesny everyman – pracownik korporacji, dziennikarz, detektyw, redaktor, scenarzysta, informatyk, aktor, teatralny kostiumolog, jednym słowem nieco zagubiony inteligent. Myślę, że najlepsze rzeczy, to te z obserwacji, inaczej musimy robić długi i wnikliwy research.

A.J. – Twoi bohaterowie niejednokrotnie toczą wewnętrzną walkę, czy nie jest też tak, że w realnym świecie nie omija nas ta sama walka? Dokonania wyborów między tym co dobre, a co złe?

M.K. – Oczywiście, że tak jest. Pomaga to też strukturze opowiadań, gdzie musi być dużo tzw. „przewrotek”, konfliktów, punktów kulminacyjnych. W normalnym życiu nie jest to takie fajne, jak dotyka nas coś złego. Ważne, żeby wyciągnąć z tego jakąś naukę, rozwinąć się (paradoksalnie) dzięki naszej reakcji na zło. Przeciwstawić się jakoś, pomagać ludziom, dochodzić do prawdy w jakichś nieporozumieniach, które są często źródłem zła. No i rozwijać się, nigdy nie być sobą zachwyconym, tylko ciągle zdobywać wiedzę i umiejętności, doskonalić się. W literaturze również.

A.J. – Czy te wybory zawsze są oczywiste? Jak według Ciebie dojść do tego spokoju duszy?

M.K. – Nie są oczywiste. Zależą od systemu wartości i nie są też proste. Ważne, żeby dążyć do czegoś, co jest ważniejsze i większe od nas. Boga, absolutu, wewnętrznej duszy wszechświata, zależy w co kto wierzy. Ważne, żeby kochać ludzi, wszystkich. Nie zabijać oczywiście, po to jesteśmy ludźmi, a nie drapieżnymi zwierzętami. Ważne, żeby być wiernym sobie i własnym wyborom raz mądrze dokonanym. I być przejrzystym, bez kłamstwa i niepotrzebnych kombinacji. Wtedy spokój duszy sam przychodzi i człowiek jest też wewnętrznie spójny i silny. Co oczywiście nie może być utożsamiane z siłą fizyczną. Jest to siła ducha.

A.J. – Czy w Dalekowzroczności czytelnicy mogą spodziewać się odniesień autobiograficznych?

M.K. – Już trochę o tym mówiłyśmy, przy okazji inspiracji podczas pisania. Ja sama rzeczywiście byłam na rejsie czarnomorskim w końcówce istnienia Sowieckiego Sojuza, byłam w Londynie, gdzie wiele sytuacji jest zaobserwowane w życiu. Jednak mam pewną zasadę. Ponieważ nie jest to reportaż prasowy, fantazjuję, zmieniam szczegóły, postacie, nigdy nie jest to rzeczywistość jeden na jeden. Można to określić raczej jako kolorowe szkiełka, które zbieram, by stworzyć swój własny witraż. Czasami te zmiany są diametralne i już nie można niczego rozpoznać. Ale jakaś inspiracja zawsze była. Ważne też, żeby postacie bohaterów „żyły” w literaturze, nie były papierowe, żeby ludzie się mogli z nimi utożsamiać. Czasami one same prowadzą pisarza w nieoczekiwaną stronę.

A.J. – Czym kierujesz się w swoim pisaniu, czego poszukujesz?

M.K. – Już mówiłyśmy, pewnej wewnętrznej prawdy postaci, stworzenia czytelnikowi możliwości identyfikacji. I pewnej głębi literackiej. Nie jest to literatura gatunkowa, chociaż takie tropy się pojawiają. Myślę, że nie trudno się ją czyta. Ale zawsze jest jakieś zaskoczenie, jakaś refleksja po puencie. Jakieś poruszenie czytelnicze. Jakieś oderwanie od realizmu i zagłębienie w oniryczność, sen, inny wymiar. A podstawą do tego musi być jakaś dobra opowieść, historia z życia, inspiracja, która zaciekawiła. Pewien paradoks życia, który można przekazać.

A.J. – Publikowałaś w wielu antologiach i almanachach,  czy któreś z nich były dla Ciebie szczególne?

M.K. – Najciekawsze moim zdaniem są antologie stworzone przez ludzi, którzy sami dobrze piszą. Coroczna Antologia poetów polskich poety Bohdana Wrocławskiego (w kilku już wzięłam udział), Antologie Konfraterni Poetów Jacka Lubarta-Krzysicy, który sam jest świetnym twórcą (też uczestniczyłam w wielu), Antologia Anny Ziemby-Lonc i Małgorzaty Michalskiej na 10-lecie Szuflandii, Poetyckie światy: między Parnasem a Giewontem Magdaleny Węgrzynowicz-Plichty, Antologia satyry Mariusza Parlickiego. Pokonkursowe antologie np. z Konkursu Poezji Religijnej. I almanachy, na przykład ze Zlotu Poetów w Łodzi, opracowywane i wydawane przez Małgorzatę Skwarek-Gałęską. I wiele, wiele innych. Trochę się tego nazbierało przez te lata.

A.J. – Udało Ci się również zaistnieć zagranicą,  zdradzisz o tym nieco więcej?

M.K. – Szukam nie tylko ciekawych kontaktów, ale i różnorodnych konkursów. Moje opowiadanie o mało znanym epizodzie z końca życia Kościuszki w Szwajcarii ukazało się w Antologii Pokonkursowej (język angielskim i polski) Międzynarodowego Konkursu The International Kosciuszko Bicentenary Competition organizowanego przez dr Ernestynę Skurjat-Kozek i prof. Alexa Storozynskiego. Inne moje opowiadanie w języku angielskim Dama z jamniczką (jest też w zbiorze DalEKOwzroczność) wyszło drukiem w dziele Danuty Blaszak i Anny Marii Mickiewicz One Life’s Path Contemporary Writers of Poland. Wzięłam udział ze swoją poezją również w corocznej antologii Whisper of Soflay. Yearly Anthology of Poetry (Vol.2) w języku angielskim. Stale publikuję również swoje wiersze na portalu Spillwords.com. Jest tam również wywiad ze mną na temat mojej poezji w języku angielskim. Uczestniczyłam w corocznym Festiwalu Poezji Słowiańskiej i Festiwalu Poezji UNESCO organizowanym przez Aleksandra Nawrockiego w Warszawie. Zostałam też wyróżniona w konkursie Miłość jest sekretem wszech czasów Polska-Belgia, organizowanym przez Yvette Popławską. Jeden z moich wierszy był drukowany w piśmie Puls Polonii w Australii. I jeszcze trzy antologie opublikowane przez Polkę z Wielkiej Brytanii – Irenę Ewę Idzikowską (Renę Starską) – znakomitą poetkę. Tam była moja poezja.

Ale teraz ważna jest książka prozatorska, zbiór opowiadań DalEKOwzroczność, do którego przeczytania zachęcam Państwa serdecznie.

___________________

Małgorzata Kulisiewicz, dalEKOwzroczność, Biblioteka Poezji Dzisiaj, t. 24, Wydawnictwo Książkowe IBiS, Warszawa 2020, s. 79. 

Rafał Orlewski(1934-2020)

Zmarł Rafał Orlewski

17 października br. zmarł Rafał Orlewski – polonista, poeta, prozaik, eseista. Był patronem Prywatnej Szkoły Podstawowej w Piotrkowie Trybunalskim oraz Honorowym Obywatelem miasta. Autorem ponad 40 książek i wielu publikacji prasowych, laureatem i jurorem konkursów poetyckich, redaktorem i wydawcą książek indywidualnych i książek zbiorowych, opiekunem adeptów pisarstwa, współtwórcą grup literackich: „Grabia 59” (Łask), „Karawana” i „Wiadukt” (Łódź), „Pomosty” (Piotrków Trybunalski). Był także animatorem amatorskiej twórczości artystycznej, współautorem pieśni i piosenek, w tym harcerskich i zuchowych oraz hymnów kilku szkół. Jego wiersze tłumaczono na język białoruski, rosyjski i włoski. Miał 86 lat.

Urodził się w 1934 roku w Przybyłowie koło Łasku. Był absolwentem filologii polskiej Uniwersytetu Łódzkiego oraz nauk społecznych w Warszawie, nauczycielem szkół podstawowych i licealnych. W 1971 roku zamieszkał w Piotrkowie Trybunalskim.

Podczas II wojny światowej przeżył kilka obozów niemieckich i przymusową tułaczkę aż po Alpy Francuskie. Od 1946 roku działał w harcerstwie.

Za swą działalność został odznaczony dwukrotnie, m.in.: Złotym Krzyżem za Zasługi dla ZHP oraz Zasłużony dla Hufca ZHP Piotrków Trybunalski. Był wieloletnim harcerzem, a następnie instruktorem Hufca Łask. Uczestnikiem Zjazdu Łódzkiego w 1956 roku. W latach siedemdziesiątych zaczął pełnić służbę jako drużynowy, a następnie komendant Gminnego Związku Drużyn w Sulejowie. Wieloletni członek Komendy i Rady Hufca Piotrków Trybunalski. Autor wielu wierszy i tekstów piosenek o tematyce harcerskiej w tym dwóch Hymnów Hufca. Całym sercem służący Ojczyźnie wychowawca wielu harcerskich pokoleń.

Był autorem ponad 40 książek i tomów wierszy m.in. „Krzesiwo” (Łódź 1969), „Igliwie” (1972), „Nad Grabię fraszką wabię” (1985), „Ściernisko” (1985), „Zduńskowolnie – swawolnie” (1986), „Z miłością brata” (esej, 1991), „Krąg tęczy” (powieść dla dzieci, 1991 i 2005), „Piekna Brzydula” (opowiadania, 1993), „Leptony” (utwory satyryczne, 1998), „Wzloty z podglebia” (esej, 1999), „Diminuendo” (poezje w wersji polsko-włoskiej, 2007), „Sute Mosty” (powieść, 2007).

W 1986 roku otrzymał Złotą Wieżę Trybunalską, w czerwcu 2003 roku tytuł Honorowego Obywatela Miasta Piotrkowa Trybunalskiego, a w 2008 roku, przy okazji jubileuszu 50-lecia pracy twórczej – odznakę honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, przyznawaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wychował wielu czytelników i miłośników poezji. Młodym poetom pomagał w rozwoju literackim i debiutach książkowych. Był członkiem Związku Literatów Polskich, sprawował również warsztatową opiekę nad Klubem Literackim „Zakole” przy Wojewódzkim Domu Kultury w Piotrkowie.

O jego twórczości pisali wybitni krytycy, literaturoznawcy, pisarze i dziennikarze.

Głos Witolda Stawskiego:

Zmarł Rafał Orlewski... Człowiek, któremu zawdzięczam pisanie wierszy. Dawno temu pokazałem mu próby zapisywania swoich przemyśleń. Pokreślił, popisał na marginesie i gdy myślałem, że wyrzuci do kosza, powiedział: „pisz, to jest poezja, tylko trzeba nad tym jeszcze popracować...”. I tak zostało. Piszę, ale pamiętam „o przegadanych wersach”, o wielkiej roli spójnika i kropki, o tym, że wiersz „musi odpocząć”, zanim pokażę go światu.

W dzisiejszych czasach coraz więcej ludzi mówi, że nie ma już autorytetów. Rafał był i pozostanie dla mnie autorytetem w dziedzinie poezji. Ze względu na profesjonalizm, dbałość nie tylko o słowo, ale o każdy znak. Do tekstów swoich i cudzych podchodził z taką powagą, jakby od tego zależały losy literatury światowej. Byłem dla Niego nie tylko poetą, proszącym o redakcję tomików i recenzję, ale też autorem wstępów do Jego książek, projektantem okładek, „składaczem i łamaczem”. Wtedy uczyłem się najwięcej. To była trudna, ale jakże wartościowa współpraca. Wykłócał się o każdy szczegół, tłumaczył dlaczego musi być tak, a nie inaczej. Ingerował nawet w projekty graficzne.

Zamknięty od lat w czterech ścianach żył swoją pasją, złościł się na to co wokół, ubolewał nad upadkiem ideałów, sztuki i literatury. A jednak robił dla tej literatury wszystko. Codziennie. Podziwiałem determinację. Nasze rozmowy telefoniczne trwały godzinami i trudno było je skończyć.

Dzięki Niemu rozumiem czym jest „warsztat literacki” i potrafię odróżnić poezję dojrzałą od dojrzewającej. Rafał nie był moim nauczycielem, był mistrzem, od którego mogłem zawsze nauczyć się czegoś nowego.

Chciałem go zaprosić do rozmowy na moim „przystanku KORONA W”, ale nie dotarł...

Śmierć wyznaczyła mu własny przystanek... 

Głos Aleksandry Fidziańskiej:

...nie zgubię twego adresu...

W tysiącach słów zapisanych przez Rafała Orlewskiego pewną ręką i wielkim sercem, odnajdywałam pasję i radość tworzenia kpiącą z wieku i kapryśnego zdrowia, niezgodę na przeciwności losu i determinację w wydawaniu kolejnych książek. Listy, które przez dziewięć lat fruwały między nami, były jak posłańcy niosący dobrą nowinę, warsztatowe dysputy, uśmiech i serdeczność. Jeszcze wczoraj omawiałam z Witkiem Stawskim okładkę do nowej książki Rafała – LIRYCZNE LUSTRO. Jeszcze w niedzielę rozkładałam rękopis, by wiernie przygotować tekst do druku. Przygotuję...

Wojciech Pszoniak (1942-2020)

Zmarł Wojciech Pszoniak

19 października 20202 roku zmarł Wojciech Zygmunt Pszoniak, polski aktor teatralny i filmowy, pedagog. Urodził się 2 maja 1942 we Lwowie. Tam spędził pierwsze dwa lata życia. Pod koniec II wojny światowej jego rodzina musiała wyjechać z tego miasta.

Dorastał w Gliwicach. W młodości grał na skrzypcach i klarnecie, w średniej szkole muzycznej w Bytomiu uczył się gry na oboju, udzielał się też w orkiestrze wojskowej. Występował w teatrach amatorskich i studenckich, a także w kabaretach (w 1961 założył kabaret „Czerwona Żyrafa”).

W 1968 ukończył studia na PWST w Krakowie. Występował na scenach Starego Teatru w Krakowie oraz Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Powszechnego w Warszawie. W latach 1974-1980 był wykładowcą w warszawskiej PWST. W latach 70. występował także w kabarecie Pod Egidą. Od końca lat 70. grał w teatrach francuskich. W latach 80. wyjechał na stałe do Paryża. Od lat 90. występował zarówno w przedstawieniach francuskich, jak i w polskich.

Wystąpił m.in. w przedstawieniach: Klątwa Stanisława Wyspiańskiego (reż. Konrad Swinarski, 1970), Miłość i gniew Johna Osborne’a (reż. Zygmunt Hübner, 1973), Rewizor Nikołaja Gogola (reż. Jerzy Gruza, 1977), Siedem pięter Dino Buzattiego (reż. Andrzej Barański, 1995), Śmieszny staruszek Tadeusza Różewicza (reż. Stanisław Różewicz, 1997) oraz w wyreżyserowanym przez siebie Dożywociu (2001) Aleksandra Fredry.

Na ekranie debiutował w bułgarskim serialu Proizszestwia na Sljapata ulica (1965). W filmie polskim natomiast w 1970 – Twarz anioła (reż. Zbigniew Chmielewski). Wystąpił w kilkudziesięciu filmach polskich, francuskich i w produkcjach międzynarodowych. Zagrał m.in. tytułową rolę w Diable (reż. Andrzej Żuławski, 1972), rolę Mieszka I w Gnieździe (reż. Jan Rybkowski, 1974), doktora Marglewskiego w Szpitalu przemienienia (reż. Edward Żebrowski, 1978), postać Siedelmayera, dyrektora cyrku w Arii dla atlety (reż. Filip Bajon, 1979), zagrał Josełe w Austerii (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1982) oraz Kamińskiego w Strajku (reż. Volker Schlöndorff, 2007).

Wystąpił także w filmach Andrzeja Wajdy: w roli dziennikarza i Stańczyka w Weselu (1972), Moryca w Ziemi obiecanej (1974), Robespierre’a w Dantonie (1983) i tytułowej roli w Korczaku (1990).

W 1990 został uznany przez Gustawa Holoubka, Tadeusza Łomnickiego i Zbigniewa Zapasiewicza za jednego z trzech największych polskich aktorów dramatycznych po 1965 roku (obok Piotra Fronczewskiego i Andrzeja Seweryna).

Mirosław Gontarski (1960-2020)

Zmarł Mirosław Gontarski

Zmarł Mirosław Gontarski – poeta, filozof, programista, dziennikarz, nauczyciel, informatyk. Urodził się w 1960 roku w Legnicy. Debiutował w prasie dolnośląskiej w 1979 roku. Ukończył filozofię na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Od lat 70. ubiegłego stulecia współtworzył literacki „Ruch Pilleus”, którego członkowie zainspirowani literaturą i kulturą Japonii piszą haiku i kształtują nowe formy literackie. Na przełomie wieków współorganizował „Ogólnopolskie Warsztaty HAIKU” w Chojnowie koło Legnicy. Był wielokrotnym jurorem ogólnopolskich konkursów „Haiku”.

Publikował w prasie dolnośląskiej oraz w kilkudziesięciu almanachach. Jego wiersze można znaleźć w internecie. Oprócz poezji Mirosław Jerzy Gontarski publikował teksty filozoficzne (jest współautorem podręcznika akademickiego „O sztuce poro­zumiewania się”) i czynnie uczestniczył w kilkunastu filozoficznych konferencjach naukowych (także międzynarodowych) i sympozjach. Opublikował kilkanaście artykułów naukowych i esejów dotyczących problemów z zakresu filozofii wojny, filozofii dialogu, filozofii zdrowia, filozofii religii i eko­filozofii.

W latach 2015-2019 był Wiceprezesem Dolnośląskiego Oddziału Związku Literatów Polskich, członkiem Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich. Pełni też funkcję Wiceprezesa Stowarzyszenia Jeleniogórski Klub Literacki.

O sobie tak mówił: Urodziłem się w Legnicy w 1960 roku. W 1980 roku pojechałem do Lublina studiować filozofię. Cieszę się, że studiowałem na „moim” UMCS. U moich mistrzów... Mieszkałem na Żuławach, w Gdyni, w Lublinie... Teraz jestem mieszkańcem Wrocławia... Przez te wszystkie swoje lata rozumiałem, że nie ma powrotów. Że to co było, było... Że jestem tym, kim jestem dlatego, bo stało się to, co się stało. I jeszcze, że trzeba żyć ku przyszłości. Pewnie dlatego okna pokojów, w których mieszkałem zawsze wychodziły i wychodzą na wschód...

Mirosław Gontarski 

* * *

poetę poproszono o przeczytanie wiersza
ten najpierw wyspał się
bo dnia następnego miał czekać na spóźniony autobus ze stolicy
w dalszym ciągu nie wiedział czy ma przeczytać wiersz o biedzie
czy wiersz o wojnie
bo czy są to dobre tematy na wiersz?

obawiał się ów poeta zajmować jakiekolwiek stanowisko
polityczne albo moralne
i nie chciał używać brzydkich słów
(a to takie ostatnio w jego kręgach modne)
słów które cisnęły się mu na usta
każdego poranka po przebudzeniu
też chciał uniknąć albo się ich wstydził
chociaż tak naprawdę kochał prawdę nade wszystko

najważniejsze jednak w tym miejscu jest to
że jak zwykle bał się poeta ów
by ten czytany przez niego wiersz
nie był jego wierszem ostatnim