Zbigniew Masternak, Rebelianci i komedianci. Teksty o literaturze. Redaktor prowadzący: Paweł Orzeł. Projekt okładki i stron tytułowych: Barbara Bugalska. Opieka redakcyjna i korekta: Maciej Libich. Korekta: Andrzej Śnioszek, Michał Trusewicz. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2021, s. 220.

Odnoszę wrażenie, że w ostatnim czasie krytyka literacka w Polsce zbliżyła się niebezpiecznie do poziomu notek prasowych, spisywanych pospiesznie z obwolut książek. To praktyka coraz częstsza nie tylko w podrzędnych regionalnych gazetkach, ale także w wysokonakłado- wych dziennikach i tygodnikach. I tutaj mamy problem, bo te ciągle jeszcze są jednak opiniotwórcze. Niedawno czytałem zbiór recenzji i felietonów Reflektorem w mrok pióra Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Jeśli porównać pierwszy lepszy tekst z tego wyboru z jakąkolwiek recen­zją z (...) różnica okaże się kolosalna. Na niekorzyść współczesnych krytyków. O prasie codziennej nie ma nawet co wspominać. Z czego się to bierze?

(Krytyk jako pasożyt, czyli jeszcze na rozgrzewkę)

Zbigniew Masternak (ur. w 1978 roku w Piórkowie) – pro­zaik, autor scenariuszy filmowych, reportażysta, piłkarz (kapitan reprezentacji Polskich Pisarzy w Piłce Nożnej oraz utytułowany piłkarz błotny). Absolwent scenario-pisarstwa w Krakowskiej Szkole Filmu i Komunikacji Audiowizualnej. Jako prozaik debiutował na łamach „Twórczości” w 2000 roku. Od lat pracuje nad autobio­graficznym cyklem powieściowym pt. Księstwo – na pod­stawie części Chmurołap (2006), Niech żyje wolność (2006) i Scyzoryk (2008) Andrzej Barański nakręcił film Księstwo (2011); w 2021 ukazała się „księga piąta” Książę bez ziemi. Wydaje również książki o tematyce sportowej, np. Błoto dla zuchwałych (2016) i filmowej – Master shot. Kino jako autoportret (2019). „Wysłuchał i spisał” wspomnienia gang­stera Mirosława Dąbrowskiego, które ukazały się pt. Jed­noosobowa mafia. Misiek z Nadarzyna (2021). Laureat Świę­tokrzyskiej Nagrody Kultury (2011), uhonorowany został w 2012 roku Nagrodą im. Władysława Orkana za wybitną twórczość literacką. Jego książki i opowiadania tłumaczo­no m.in. na język arabski, niemiecki, włoski, serbski, buł­garski, ukraiński i macedoński.

Leszek Dembek, Świat niezatrzymany. Redakcja, korekta i wstęp: Róża Czerniawska-Karcz. Opracowanie graficzne serii i okładki oraz zdjęcie na lewym skrzydełku okładki: Zbigniew Jahnz. Okładka i grafiki w tomie: Ewa-Maria Rawińska. Wydawnictwo hogben, Szczecin 2021, s. 178.

A Poeta na przekór wszystkiemu... kreuje ten świat w podróży ziemskiej i pozaziemskiej, realnej i metafizycznej, w czasie odległym prawie o lata świetlne, dziejącym się tutaj teraz i w nadchodzącym zaraz. Na tyle próbuje go stworzyć, na ile pozwalają zmysły, wrażliwość, czułość, spostrzegawczość i nieograniczona niczym wyobraźnia inicjowana wiedzą i obco­waniem z podobnymi sobie poszukiwaczami Cieni Myśli... i idei, które pomagają zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość. Przedziera się więc Poeta przez gąszcze owych Cieni i zmaga się ze słowem, by wyrazić nieuchwytne.

Trudna to lektura, ale i piękna zarazem, bo wyjście na bezdroża filozofii i błądzenie w gęstwinie odwiecznych pytań, na które tylko nieliczni znajdowali odpowiedź, pozostaje po stronie poety. Cały rozdział Przypływy i odpływy... pod kamiennym spojrzeniem Sofoklesa... oddaje Autor Aporii... tym rozmyślaniom. Np. w tekście WIŚNIA:

Po co łączyć Leibniza i Heideggera z owocem wiśni? A może ma rację J. B.-C. [Jolanta Brach-Czaina] „w szczelinie istnienia", że to okruchy mowy bytu? Nad którego milczeniem głowią się filozofowie. Że warto zamilknąć, aby usłyszeć przyczynę i istotę. I poznać smak „przeciętej wiśni pozbawionej (...) sensu". Rozerwij hałas chociaż na moment...

(ze wstępu Róży Czerniawskiej-Karcz)

Poeta, publicysta. Z wykształcenia politolog. Oficer rezerwy Wojska Polskiego. Przez wiele lat związany z wojskowym ruchem literackim (Wojskowa Grupa Literacka „IN Aeternum"). Jest bibliotekarzem i ani­matorem kultury.

Prezes szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich od 2015 roku. Pomysłodawca i organizator wielu szczecińskich cyklicznych form promocji lite­ratury, w tym 6 edycji Szczecińskiej Wiosny Poezji a w niej OKP im. Józefa Bursewicza „O ZŁOTĄ METAFO­RĘ". Autor piosenek literackich oraz szkiców o poezji.

Wydał zbiory wierszy: Z dumą białych werbli, 1992; Za żelazną skórą jabłka, 1997; Na krawędzi czasu, 2001; rewers dla e-lizy, 2014 oraz prozę poetycką Aporia, 2015. Jest inicjatorem i współautorem tomu wierszy eksperymentalnych (czternastu autorów) Polifonia Poezji, Szczecin 2015. Redaktor i współautor: Antologii poezji i prozy szczecińskiego oddziału ZLP Przepływający świat słowa, 2017, roczników: Pry­zmat literacki, 2020 i Pryzmat literacki, 2/2021.

W 2018 otrzymał nagrodę XVIII Światowego Dnia Poezji ustanowionego przez UNESCO przyznawaną poetom niestandardowym. Należy do prekursorów pisania wierszy konfiguracyjnych w interakcji ze sztucz­ną inteligencją (SI) – wiersze te zostały nazwane przez Poetę POE(SI)A IT (Intelligent Technologies).

Publikuje w prasie oraz w licznych regionalnych, pol­skich i międzynarodowych antologiach. Jego utwory były tłumaczone na język grecki, rosyjski, rumuński i angielski.

Richard Holloway, Krótka historia religii. Tłumaczenie: Sergiusz Lipnicki. Redaktor prowadzący: Irmina Wala-Pęgierska. Redakcja: Mirosława Szymańska. Korekta: Ewa Ostaszewska. Opracowanie okładki wg oryginału: Grażyna Jedrzejec. Wydawnictwo RM, Warszawa 2021, s. 278.

W CZASACH NAPIĘĆ NA TLE RELIGIJNYM TA KSIĄŻKA UCZY TOLERANCJI I SZACUNKU DLA RÓŻNYCH PRZEJAWÓW RELIGIJNOŚCI.

Krótka historia religii to – napisana z głębokim szacunkiem i dbałością o prawdę – panorama wierzeń religijnych od zarania ludzkości po wiek dwudziesty pierwszy. Pokazuje, jakich odpowiedzi udzielał człowiek na pytania będące fundamentem każdej religii: skąd się wziął wszechświat, a w nim człowiek; czy istnieje ktoś, kto ich stworzył; czy śmierć jest końcem wszystkiego, czy czeka nas może coś jeszcze, a jeśli tak, to co to właściwie będzie.

Nie ograniczając się do największych religii – judaizmu, chrześcijaństwa, islamu, buddyzmu i hinduizmu – autor rozważa, skąd wzięły się wierzenia religijne, jak ludzie szukali i nadal poszukują sensu istnienia. Analizuje dzisiejsze fascynacje scjentologią i kreacjonizmem, przemoc o podłożu religijnym, wrogość między ludźmi religijnymi i sekularystami, a także wiele innych problemów. Pisząc dla wierzących i niewierzących, a szczególnie dla młodych, którzy dopiero wyrabiają sobie własne zdanie, z wielką wrażliwością prowadzi czytelników przez świat wiary, podkreśla jej wyjątkową wartość dla człowieka, wzbudza ciekawość i zachęca do tolerancji.

Richard Holloway, emerytowany biskup Edynburga i prymas Szkockiego Kościoła Episkopalnego, jest autorem ponad dwudziestu książek o tematyce religijnej; prowadzi też programy radiowe i telewizyjne.

David Yallop, Potęga i chwała. W mrocznym sercu Watykanu Jana Pawła II. Przełożył: Stefan Baranowski. Projekt okładki: Justyna Marzec. Redakcja i korekta: Grzegorz Ciepły. Wydawnictwo vis-á-vis/Etiuda, Kraków 2011, s. 590.

DAVID YALLOP – angielski dziennikarz, autor m.in. kontrowersyjnego „W imieniu Boga” (w którym opisuje kulisy tajemniczej śmierci papieża Jana Pawła I) tym razem zajmuje się pontyfikatem Jana Pawła II. Ta książka może być szokująca dla polskiego czytelnika, przyzwyczajonego wyłącznie do hagiograficznych relacji dotyczących „naszego papieża”. Tymczasem pracę Yallopa można najkrócej streścić sloganem: Prawda i kłamstwo – prawdziwa historia człowieka, którego nazwano „Jan Paweł Wielki”.

Autor nie stroni od opinii skrajnych, często – zwłaszcza z polskiego punktu widzenia – niesprawiedliwych. Nie boi się dotykać spraw drażliwych: od watykańskiej „zmowy milczenia” wobec wykorzystywania seksualnego, niechęci papieża do teologii wyzwolenia (a przy tym dość niejednoznacznym stosunku do południowo–amerykańskich dyktatur), niejasnej roli Watykanu w czasie rozpadu Jugosławii przez wzrost znaczenia Opus Dei aż do finansowych afer w Banku Watykańskim... Szczególnie zdumiewające mogą być dla nas tezy autora dotyczące spraw polskich. I faktycznie tu często jego wersja wydarzeń przeczy naszemu oglądowi naszej polskiej historii.

Ale przecież inni postrzegają tę historię często właśnie w taki sposób jak David Yallop. I powinniśmy sobie to uświadomić.

Marek Wawrzkiewicz, Jerzy Fryckowski, Nie do zapomnienia. Z drugiej szuflady. Projekt graficzny serii: Anna Paszkowska. Redakcja i korekta: Jadwiga Hadryś. Zdjęcia na okładce: Andrzej Walter. Wydawca: Zaułek Wydawniczy Pomyłka, Tanowo 2022, s. 522.

Wawrzkiewicz opowiada o miejscach, które kipiały literaturą, pachniały alkoholem, szczypały w oczy dymem, a dzisiaj są filiami światowych banków. O ludziach, których już nie ma, a pamięć o nich trzeba ocalić. Warszawa, jaką pamięta niewielu. To nie jest wywiad-rzeka. To wywiad trzęsawisko. Wciąga.

Jerzy Fryckowski

Dawno nie było takiej książki o polskiej literaturze. Ile to już lat namawialiśmy Marka Wawrzkiewicza do spisania wspomnień. Nie udawało się, ale udało się wreszcie zrobić z nim wywiad, w którym Wawrzkiewicz opowiada tak barwnie, że trudno oderwać się choćby na chwilę od tej książki. Jerzy Fryckowski zrobił rzecz monumentalną i chwał mu za to. A Wawrzkiewicz mówi o rzeczach, o których nigdzie nie będzie można się dowiedzieć, o rzeczach, które po przeczytaniu tej książki staną się prawdziwymi „smaczkami” literackimi, o których praktycznie nikt z młodych literatów nie ma „bladego” pojęcia... Pochylcie głowy nad wiedzą i erudycją Wawrzkiewicza... Tak książka uczy pokory, nie tylko literackiej, ale i życiowej... 

Część druga to zbiór najróżniejszych tekstów Wawrzkiewicza, które ukazywały się na przestrzeni kilkudziesięciu lat Jego niezwykle bogatej i niewiarygodnej kariery pisarskiej i.. towarzyskiej. 

Ta książka to więcej niż najlepszy podręcznik o współczesnej polskiej literaturze. Dobrze, że choć tyle udało się ocalić od zapomnienia... 

Andrzej Dębkowski

Albert z Akwizgranu, Kronika wyprawy krzyżowej. Tłumaczenie, komentarz, redakcja: Henryk Pietruszczak. Projekt okładki: Redakcja. Wydawca: Henryk Pietruszczak, Zgorzelec 2020, s. 532.