František Všetička

Energia wiersza

Piotr Horzyk (urodzony w 1946 roku) jest z wykształcenia technikiem, absolwentem Akademii Górniczo-Hutniczej w Ostrawie (VŠB Ostrava), który długie lata pracował jako inżynier hutnictwa w Hucie Trzynieckiej. Technikę przedmiotu materialnego potrafi więc, świadomie czy podświadomie, przenieść i do sfery lirycznej, którą zajmuje się od lat 70-tych. Prosta proporcjonalość między żelazem a wierszem oczywiście nie istnieje. Wszakże istnieje podstawowy fortel, który powagę twórczą kieruje do tego, jak i w jaki sposób stworzyć daną rzecz. W poezji są to przede wszystkim metody kompozycyjne, poetyka kompozycyjna, których środki mogą dopomóc w budowie tekstu poetyckiego.

Przejdźmy jednak do konkretów i zajrzyjmy do kuchni twórczej zbiorków i wierszy Horzyka. Zbiór Zapomniana prawda (2019) otwiera się szeroko, z głębin tysiącleci, z pomyśnej nieskończoności:

Tisíciletí minula

ve shodě neshodě

...

Tysiąclecia przeminęły

W zgodnej niezgodzie

Ów incipit u Horzyka nie dziwi, bowiem poeta od samego początku jest poetą czasu, poetą trwania czasu. Już z roku 1990 pochodzi jego tom Czas brzozy, a w nowym tysiącleciu przerasta świadomość wartości czasu w dodatku do obszernego poematu Czas uwzględniony. Czas jest dla Horzyka pojęciem i wartością dominującą.

Czas, tematyka czasu u Horzyka nie tylko otwiera książkę, lecz również ją zamyka. Jednak nie tak w Zapomnianej prawdzie, lecz w Białych pióropuszach, które wyszły w tymże roku jako zbiorek o zapomnianej prawdzie. Białe pióropusze zamyka wiersz Rozsiej w jutro, który kończy tymi słowami:

neprobouzej bývalé záměry

ponechej je zkamenělině času

vezmi slovo

jak zrno probuzené potřeby

a rozsej zítra

...

Nie wyzwalaj przeszłych zamiarów

pozostaw je skamienielinie czasu

weź słowo

jak ziarno wyzwolonej potrzeby

i rozsiej w jutro

Wiersz nie wyzwalaj przeszłych zamiarów tworzy oddzielną zwrotkę, tak jak dalsze cztery wiersze. Końcowa strofa jest objęta czasem, bowiem pierwszy wiersz kończy się skamienieliną czasu, a w explicite jest postawione jasne i kontrastowe polecenie rozsiej w jutro. Kontrast finału jest dodatkowo podkreślony identycznym oramowaniem, gdzie w tytule i explicite daje finałowe zlecenie czy bardziej rozkaz: rozsiej w jutro! Takie ujęcie w ramę nie jest u Horzyka wyjątkiem. W Zapomnianej prawdzie pojawia się na przykład w wierszu ***(Rzuciłem się w nieznane). W związku z tym trzeba dodać, że Piotr Horzyk niezmiernie lubi pominąć znaczenie tytułu i zadowoli się trzema lub sześcioma nic nie znaczącymi *.

Czasowemu kontrastowi odpowiada w Zapomnianej prawdzie sprzeczność ogólnej tematyki – obok wierszy ważnych pod kątem społecznym tom zawiera wiersze intymne. Rozpoczyna się zaostrzoną tematyką społeczną. Podobnie, w jeszcze bardziej wzmocnionej formie, jest w Białych pióropuszach.

Wzmianką o ujęciu w ramę przechodzimy do szufladkowych metod poety, w których jednoznacznie dominuje proces identyczny. U Horzyka występują wszystkie trzy wariacyjne możliwości: (1) indentyczne jest incipite i explicite, (2) identyczny jest tytuł plus explicite, (3) identyczny charakter ma tytuł, incipite i explicite. Wszystkie trzy możliwości wykorzystał Horzyk później jak w Zapomnianej prawdzie, tak i w Białych pióropuszach.

Pisałem na początku, że Horzyk ma techniczny fundament, trzeba dodać, iż niemały, bowiem w surowej formie wdziera się, wciska również do jego wierszy. Wspomniany Czas uwzględniony ma na przykład ofiarowane: E = mc². Ten wzór jeszcze dwa razy przenika i istnieje w jego poemacie w formie wiersza. Pojawia się tu innego rodzaju energia, która chce być równouprawniona z energią tradycyjnego wiersza. Nie rozchodzi się zatem tylko o czas uwzględniony, ale również o ucieleśnioną energię. Też o energię wiersza, o wartość energii wiersza.

František Všetička

(Tłumaczył: Piotr Horzyk)