Nowy numer kwartalnika ETHOS

Rzeczy

OD REDAKCJI

Ambiwalencja rzeczy

Pojęcie rzeczy nie jest jednoznaczne. W istocie trudno o kategorię intelek­tualną budzącą bardziej ambiwalentne skojarzenia i odczucia. „Rzecz” (łac. res) to bowiem z jednej strony transcendentale, wymiar, a nawet równoważnik bytu: określona treść istniejąca czy też konkretna natura będąca potencjalnym przed­miotem ludzkiego poznania, którym staje się, gdy intelekt abstrahuje od faktu samego jej istnienia i pragnie wniknąć w jej sens oraz ukonstytuowanie. Jako taka, rzecz jest przede wszystkim nośnikiem esencjalnej strony bytu i pozwala intelektowi orzekać o tym, w jaki sposób w konkretnym wypadku byt został zdeterminowany. Ujęcie bytu jako rzeczy ujawnia przy tym, że tak jak „ludzkie poznanie nie może oderwać się od aspektu esencjalnego”¹, tak też metafizyka klasyczna – jako refleksja nad bytem w aspekcie jego istnienia – nie może zrezygnować z pojęcia „res”, gdyż utraciłaby wówczas swoją komunika­tywność.²

Z drugiej strony miano rzeczy przysługuje w kulturze Zachodu całemu sze­regowi obiektów odróżnianych w ten sposób od ludzi – i nie mamy w tym wy­padku do czynienia z prostą typologią bytów. Przeciwnie, jest to ostry podział, rzeczy są bowiem człowiekowi przeciwstawiane. Już Arystoteles wskazywał, że człowiek radykalnie różni się od rzeczy, jako jedyny w hierarchii bytów posiada bowiem intelekt, a zatem duszę rozumną, pozwalającą mu racjonalnie pojmować świat i samego siebie, podczas gdy byty nieożywione są całkowicie duszy pozbawione, zwierzęta dysponują co najwyżej duszą zmysłową, rośliny zaś wegetatywną.³

[...]

Dorota Chabrajska

_____________

¹  M.A. Krąpiec, Metafizyka, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1983, s. 136. Por. tamże, s. 135n.

²  Por. tamże, s. 136. Wydaje się, że echo metafizycznego rozumienia rzeczy pobrzmiewa w czę­sto powracającym w języku angielskim pytaniu „How arę things?”, będącym odpowiednikiem polskiego „Co słychać?” czy niemieckiego „Wie geht's?”. Stanowiące przedmiot dociekania „things” to bowiem całokształt czy też esencja tego, co dzieje się w życiu interlokutora. Wyrazem naturalnej postawy poznawczej ujmującej świat w kategoriach rzeczy (postawy do której odwołuje się właśnie metafizyka klasyczna) jest też polskie słowo „rzeczywistość”.

³ Por. Artystoteles, O duszy, 413 a – 415 a, tłum. P. Siwek, PWN, Warszawa 1988, s. 75-82.